COMPLICITY
همدستی در جرم

توضیح اینکه  : { در حقوق کیفری ایران هرگاه دو نفر یا بیشتر در ارتکاب عمل مجرمانه ای با هم همکاری کنند در یکی از دو قالب شرکت یا معاونت در جرم پیرامون حدود مسئولیت آنها اظهار نظر می شود و اجمالا شرکت در جرم در حقوق ایران می توان به دخالت افراد مختلف در ارتکاب اجزای رکن مادی یک جرم را توصیف کرد به نحوی که پیکره مادی جرم مستند به افعال تک تک شرکا باشد و هر شریک مستقلا در ارتکاب رفتار مادی جرم نقش مستقل دارد ، معاونت در جرم مستلزم مداخله مستقیم در جرم نیست لذا معاون جرم به کسی گفته می شود که مباشرت مستقیم در ارتکاب مادی جرم ندارد بلکه به طرق گوناگون مباشر را در ارتکاب جرم یاری می رساند یا اینکه ارتکاب جرم را برای او تسهیل می کند و یا به طرق دیگری مانند دسیسه چینی و تهیه ابزار جرم در وقوع نهایی جرم نقش دارد اما در حقوق کیفری انگلستان این تفکیک وجود ندارد.
یعنی میان معاون و شریک تفکیکی قایل نشده اند و اصطلاح عامی دارند که شامل هر دو می شود و آن همدستی در جرم یا complicity است البته ضروری است به یک سابقه تاریخی که در نظام حقوق عرفی انگلستان وجود داشته اشاره شود سابقا کسانی که در جرم به مباشر کمک می کردند یا یاری می رسانند به دو دسته تقسیم می شدند : دسته اول کسانی که در زمان ارتکاب جرم در صحنه جرم حضور دارند و دسته دوم کسانی که پیش از وقوع جرم ، مباشر جرم را به نحوی مورد ارشاد قرارداده و یا به او کمکی در راستای ارتکاب جرم کرده اند این تقسیم بندی فعلا وجود ندارد ، برخی از نویسندگان ایرانی دسته اول را که به مباشر کمک می کنند و در صحنه هستند شریک جرم و آنهایی که خارج از صحنه جرم و قبل از شروع عملیات اجرایی به وی کمک کرده اند را معاون جرم می نامند به نظر می رسد با توجه به اینکه در حقوق انگلستان دیگر چنین تفکیکی وجود ندارد نباید حقوقدانان ایرانی به چنین تفکیک بی اساسی دست بزنند.}

قواعد حاکم بر همدستی در جرم the law of complicity                       
مباشرین جرایم و همدستان در جرم Principals and Accomplices      

تعریف :

مباشر جرم شخصی است که رفتار و یا ترک فعل او تشکیل دهنده رکن مادی جرم است همدست در جرم کسی است که مباشر را در ارتکاب جرم کمک می کند   یا به ارتکاب جرم تحریک   می کند یا آنکه به مشاورت به ارتکاب جرم میدهد   و همچنین اینکه ارتکاب جرم را برای مباشر تسهیل می کند .

این بخش از کتاب به بررسی موقعیت حقوقی کسانی که سایرین را در ارتکاب جرم کمک می کنند یا تشویق می نمایند   می پردازد حقوق کیفری نه تنها کسانی را که مستقیما صدمه به قربانی وارد کرده اند مجازات می کنند بلکه همچنین آنهایی که مباشران جرم را در وقوع جرم یاری می رسانند کیفر می نمایند ، بنابراین اگر بُب(Bob) ، استیون (steven )را مورد ضرب چاقو قرار دهد تا بمیرد آشکارا (بدیهی است ) بُب مقصر به قتل عمدی خواهد بود اما اگر چارلز (Charles ) یک چاقو به بُب داده باشد و دیانا (  Diana) به بُب محل حضور استیون را اطلاع داده باشد و ادوینا (  Edvina)، بُب را به کشتن استیون تشویق نموده باشد . چارلز ، دیانا ، ادوینا همگی در رابطه با مرگ استیون مقصر خواهند بود .

آنهایی که سایرین را در ارتکاب جرم یاری می رسانند با اصطلاحات حقوقی متفاوتی شناخته می شوند : از قبیل کسانی که به وقوع جرم مساعدت می کنند  ، اطراف ثانوی جرم و یا همدستان جرم {در حقوق کیفری انگلیس در یک تقسیم بندی که بعضی حقوقدانان کرده اند کسانی که در وقوع جرم دخالت می کنند دو دسته تقسیم می شوند طرف اصلی که همان مباشر جرم و طرف ثانوی که در حقیقت شخصی است که مرتکب رکن مادی جرم نمی شود و در وقوع آن نقش مستقیمی ندارد ولی مباشر را در وقوع جرم کمک می کند .}

ضرورت دارد در همین آغاز خاطر نشان شود که در این قلمرو وضعیت قواعد حقوق شفاف و روشن نیست ، پرفسور اشورت ( professor Ashworth ) در این خصوص گفته است حقوق انگلیس در خصوص همدستی در جرم مملو از عدم قطعیت   و اندیشه های متعارض   است و حقوق انگلستان در این حوزه تسلیم بدترین ویژگیهای حقوق عرفی شده است { در نظام کامن لاو از آنجا که مبنای قانونگذاری و وضع قواعد ، عرف است و دادگاه ها قواعد عرفی را از آداب و رسوم عرفی و رویه معمول استنباط می کنند لذا یکی از مهمترین ویژگیهای حقوق عرفی انعطاف پذیری آن است و در صورتی که عرف و عادات اجتماعی در گذر زمان تغییر می کند } آنچه که از آن به انعطاف پذیری تعبیر می شود در اینجا ( در حوزه complicity )منتهی به تعدد آراء فرصت طلبانه دادگاه ها شده است ، غالبا موجب توسعه قلمرو حقوق شده و همچنین منجر به ایجاد توده ای از رویه قضایی   شده که انسجام   خیلی کمی دارند. ( یکپارچگی خیلی کمی دارند .)
همانطور که در این نقل قول نشان می دهد موضوع این فصل مبحث آسانی نیست و مفسر ین   در ارائه یک اصل راهبردی روشن در خصوص نظام حقوقی فعلی دچار سردرگمی   شده اند ، تعجب آور نیست که دانشجویان هم این فصل را خیلی مشکل می دانند .

به منظور فهم موقعیت حقوقی کسانی که در ارتکاب جرم همدستی می کنند ابتدائا تمییز همدست از مباشران جرم ضروری به نظر می رسد .

چه کسی مباشر جرم است ؟                             who is the Principal?

مباشر جرم همان مرتکب   جرم است و او شخصی است که رفتارهایش تشکیل دهنده رکن مادی جرم است به عنوان مثال در یک پرونده قتل عمدی   به کسی گفته می شود که عملش موجب مرگ قربانی شده است در مقابل همدست در جرم شخصی است که مرتکب را در ارتکاب جرم یاری رسانده و یا تشویق کرده است می بینیم که این تفکیک صریح و روشن است با این حال ضروری است که شما حالات شش گانه متفاوت زیر را با هم مقایسه کنید ؛

{ در حالات شش گانه زیر نویسنده وضعیتهای ممکن را در دو یا چند شخص با هم جرمی را مرتکب می شوند و هر یک بنحوی در آن دخالت دارند را بررسی کرده است . }
وال ( val ) و لان( lan ) هر دو سارا ( sara )را مورد ضرب چاقو قرار دادند در اثر اجتماع آثار ناشی از هر دو جراحت قربانی ( سارا  sara )فوت کرد در چنین پرونده ای وال و لان به عنوان شرکا ء جرم  ، مجرم و مسئول می باشند ، البته ممکن است که آنها در چنین پرونده دارای عنصر روانی متفاوتی از هم باشند که در چنین وضعی چه بسا هر کدام به جرمی متفاوت از جرم منتسب به دیگری محکوم شود ( مثلا یکی به قتل عمدی و دیگری به قتل غیر عمد   ) در مقابل ممکن است که آنها دارای عنصر روانی مشابهی باشند که در چنین وضعی هر دو به یک جرم مشابه محکوم می شوند. { از نظر حقوق تطبیقی ؛ همین قاعده نیز در حقوق ایران جاری است در شرکت در جرم گاهی دو یا چند شخص در جرم دخالت دارند و فعل هر کدام به نحو مستقیم تشکیل دهنده بخشی از رکن مادی جرم است با این حال مخصوصا در جنایات این امکان وجود دارد که یکی از شرکا به عنوان شرکت در جنایت عمدی و دیگری به عنوان شرکت در جنایت شبه عمد یا خطا ، در مرگ شخص واحدی مسئولیت داشته باشند. }

(2) لوری ( Laurie ) به استیفن ( Stephen ) یک چاقو می دهد و به او می گوید که با آن آگاتا(Agtha ) را مورد ضرب قرار دهد تا بمیرد و استیفن هم به همین نحو عمل می کند در چنین حالتی استیفن همدست در جرم و لوری مباشر جرم گفته می شود {در حقوق جزای ایران مصداق معاون و مباشر است که در یک جنایت قتل دخالت دارند با این تفاوت که در حقوق ایران مجاز است معاون کمتر از مجازات مباشر است ولی در حقوق انگلستان مجازات  معاون با مباشر برابر است .}

(3) فرض کنید منیت ( Minnette) و دوروتی ( Dorothy ) هر دو به پیتر حمله می کنند بر اساس شواهد و قراین موجود در پرونده مشخص نیست که جرح منتهی به فوت   ( جرح کشنده یا شدید) پیتر را کدامیک از دو متهم مرتکب شده است در چنین حالتی هر دو به اتهام قتل عمدی مسئول هستند . فلسفه این مسئولیت این است که می توان به هر دو متهم چنین گفت : هر یک از شما جرح منتهی به فوت مقتول را مرتکب شده و مسلما دیگری هر کدام که باشد قاتل را در ارتکاب فعل منجر به فوت مقتول یاری کرده است بنابراین شما مقصر به قتل عمدی هستید خواه به عنوان مباشر و یا همدست در قتل  . { توضیح : علت این است که در حقوق کیفری انگلستان مجازات معاون و یا همدست در جرم دقیقا همان مجازات مباشر جرم و هیچ تفاوتی در کمیت و کیفیت کیفر وجود ندارد و جزء ملاحظات قضایی ممکن است موجب نوسانات در میزان کیفر شود ، در حقوق کیفری ایران چنین قضیه ای مصداق شبهه محصوره در قتل است ماده 315 قانون مجازات اسلامی تقریبا در این خصوص مقرر داشته اگر دو نفر متهم به قتل باشند و هر کدام ادعا کند که دیگری کشته است و علم اجمالی بر وقوع قتل توسط یکی از آن دو نفر باشد و حجت شرعی به قاتل بدون یکی اقامه نشود و نوبت به دیه برسد با قید قرعه دیه از یکی از آن دو نفر گرفته می شود .}

(4) راس (Ruth) در خانه ای که تحت تصرف   لوری  (Larry) و سوزان ( Susan ) است کشته شده بر اساس شواهد قضایی مسلم است که یا لوری یا سوزان او را کشته اما دلیلی وجود ندارد که کدامیک مرتکب قتل شده { فرض نویسنده این است که متهمین با هم تبانی ندارند و یکی از آنها مرتکب قتل شده بدون تبانی قبلی و هم دستگی } در چنین پرونده ای هیچ یک از متهمین را نمی شود محکوم کرد زیرا شواهد و قرائنی وجود ندارد که با تمسک به آن بتوان احراز کرد که آن دو مطابق قواعد مباشرت و یا همدستی در جرم مقصر و مجرم هستند . فقط اگر بتوان ثابت کرد که قتل توسط یک طرف انجام شده و طرف دیگر هر کدام که باشد با او همکاری کرده در چنین وضعیتی محکوم کردن   هر دو مواجه با هیچ اشکالی نیست .

(5) دیک (  dick) و فیلیس (  Phyllis) در یک زمان به تام (  tom) حمله کردند اما بدون وحدت قصد و بدون قصد همکاری یا مشارکت با دیگری ، در چنین پرونده ای هر یک از متهمین شخصا مسئول   نتایج اعمال خودش می باشد ولی نسبت به افعال شخص دیگر مسئول نیست بنابراین اگر ثابت شود که علت مرگ فقط جرح وارده توسط دیک بوده فیلیس را نمی توان به جرم قتل عمدی یا غیر عمدی محکوم کرد اما می توان او را به جرم جراحاتی   که وارد کرده   و مقصر و مسئول دانست { در حقوق ایران هم همین قاعده جاری است .}

(6) آرتور ( Arthur ) مقداری سم به کونان ( Conan ) می دهد و به او می گوید که این دارو است و برای فرزند شما که بیمار است مفید است ، کونان تصور می کند که آرتور درست می گوید و سم را به بچه می دهد می خورد و بچه می میرد ، در چنین پرونده ای آرتور مسبب قتل عمدی به عنوان مباشر جرم است ولی کونان به هیچ جرمی مقصر یا متهم نیست .

این مثال آخر نمونه ای از نظریه فاعل بی گناه است که ضروری است آنرا با تحلیل بیشتری تفسیر کنیم :
دعوی دولت علیه گیانتو 1997       R .V . Giannetto (1997)

آقای رابرت گیانتو همسرش ژولیا را تهدید به قتل کرد و ولچ ( welch )را با پرداخت مقداری پول برای کشتن او اجیر کرد . بعد از مرگ ژولیا ، رابرت گیانتو دستگیر می شود دادستان   قادر نبود ثابت کند چه کسی ژولیا را کشته است ، رابرت در این پرونده بر این اساس که یا خود رابرت و یا شخص دیگر از جانب او ( که ممکن است ( ولچ ) باشد ) مرتکب قتل شده است به قتل عمدی محکوم شده است ، رابرت بر این اساس که دادگاه یا قاضی از هیئت منصفه   نخواسته است که دقیقا مشخص کند که آیا مباشر جرم و یا همدست در جرم است تجدید نظر خواهی   کرد .
{ lord  : لقب دادگاه های استیناف و قضات مجلس اعیان انگلستان است .}

استدلال قاضی کندی :         ( lord justice Kennedy )
اگر با دقت بیشتری به رویه قضایی    و منابع حقوقی بنگریم خواهید دید که در شرایط مشابه این پرونده قاضی محکمه در اینکه از هیئت منصفه نخواسته است حتما باید مشخص کند قاتل ، شوهر مقتول است و یا شخص دیگر ، به حق ( درست ) عمل کرده است ، آنها ( اعضای هیئت منصفه ) در حالت زیر می توانستند متهم را محکوم کنند ؛ اگر برای آنها محرز شد متهم قاتل نیست حداقل قاتل را تشویق کرده است { و چون در این پرونده هیئت منصفه به این نتیجه رسیده است } بر این اساس تجدید نظر خواهی مردود می باشد .

فاعل بی گناه        ( INNOCENT AGENCY )
شخص بی گناه کسی است که عمل او موجب ورود صدمه به قربانی شده اما در عین حال بی گناه است : خواه بدلیل فقدان اهلیت جزایی   ( مثلا به لحاظ جنون یا اینکه سن او کمتر از سن مسئولیت کیفری است ) و یا به جهت اینکه او از ماهیت مجرمانه بودن عملکرد خود آگاه نباشد  در حقوق کیفری انگلستان اطفال کمتر از 10 سال به هیچ وجه مسئولیت ندارند
10 تا 14 مسئولیت نسبی دارند به کانون فرستاده می شوند ، 14 تا 18 مسئولیت دارند ولی مانند بزرگسالان مجازات نمی شوند و باز هم تحت اقدامات اصلاحی قرار می گیرند .
مثلا رهگذری را تصور کنید که یک بمب لمسی کوک شده را در حال غفلت لمس می کند و منفجر می شود { در حقوق انگلستان فاعل بی گناه به دو نوع : یا کسی است که اهلیت جزایی ندارد و یا کسی است که از مجرمانه بودن عمل آگاه نیست } در موردی که کسی آدم بی گناهی را وادار به جرم کرده مرتکب جرم شخصی است که موجب ارتکاب جرم توسط فاعل بی گناه شده و عامل بی گناه هیچ مسئولیتی نسبت به جرم ندارد .

در رویه قضایی بهترین مثال در خصوص فاعل بی گناه پرونده میکائیل ( Michael)می باشد در این پرونده متهم تصمیم گرفت دختر بچه خود را بکشد او مقداری سم به پرستار بچه اش تحویل داد و وانمود کرد برای بهبود بیماری فرزندش مفید است و خواهان خوراندن آن به دختر بچه شد پرستار بدون اینکه بداند سم است تصمیم گرفت که به بچه ندهد و آنرا روی تاقچه اتاق گذاشت یک بچه دیگر آمد و سم را برداشت و به همان دختر بچه خوراند و مرد . در این پرونده بچه و پرستار را می توان مصداق فاعلان بی گناه دانست. همچنین پرونده استرینجر (stringer ) و بنکس (1991banks  ) یک کارفرما   از کارکنانش خواست که نامه هایی را بنویسد و در آن نامه ها از دیگران برای مبادلات بازرگانی  دعوت به سرمایه گذاری کنند { کارگران از ماهیت نامه اطلاعی نداشتند اینکه کارفرما چه قصدی دارد } بعد ها ثابت شد که با ارسال این نامه ها کارفرما مرتکب اعمال متقلبانه و تحصیل منافع قانونی شد و است ، مرتکب جرم کارفرماست و کارگران فاعلین بی گناه هستند .

پرفسور سر جان اسمیت (sir john smith  ) در کتاب خودش گفته است که برخی از جرایم به هیچ وجه توسط فاعل بی گناه قا&